woensdag 26 september 2012

Nibelungenlied, een nationaal epos



In het vierde college van Studium Generale gaat Jaap van Vredendaal in op de manier waarop tegen het Nibelungenlied is aangekeken. De spreker is de vertaler van de nieuwste versie.

Na de ontdekking van de handschriften (1755-1779) wordt het Nibelungenlied al snel gekenschetst als "een soort Ilias". In 1801 wordt het werk geroemd door Wilhelm Schlegel als iets dat zijn weerga niet kent en dat een basis moet vormen voor een nationale, Duitse mythologie.

Aan de helden worden typisch Duitse deugden toegekend (op basis van de deugdenlijst van Tacitus) als trouw, gastvrijheid, vriendschap. De bijbehorende ondeugden (bedrog, ontrouw, wraakzucht) worden niet vergeten, dat zijn namelijk natuurkrachten waartegen de mens geen verweer heeft.
Hoe dan ook ontwikkelt de 'trouw' zich tot de centrale deugd, de trouw tussen heer en vazal: `Nibelungen Treue`.

Het boek wordt dus in de tijd anders geïnterpreteerd. De "officiële" titel is "dit boek heet Kriemhilde", later worden andere titels gevoerd, zoals "Siegfried, de drakendoder". Opvallend want de draak heeft in het epos een rol in slechts enkele strofen.
Siegfried staat dan voor Pruisen/Duitsland, Bismarck, de draak is Napoleon / Frankrijk.

Ook wordt Siegfried wel gezien als afstammeling van Odin,  hij is dan de stralende Siegfried zoals Baldur de lichtgod is.

In begin twintigste eeuw (Wereldoorlog I) wordt Siegfried als een tragische held gezien. De dolkstoot wordt uitgedeeld door "links" en de stakende arbeiders waardoor het eind van WO I in zicht komt. Ook in Mein Kampf wordt van de dolkstoot gericht tegen het Duitse volk gesproken.

Maar vooral: Siegfried is niet dood, hij leeft, hij staat voor de drakendoder, de held, de verlosser. Samen met Hagen (symbool voor de Duitse Treue) vormt hij het symbool voor Duitsland, opvallend: de held en zijn moordenaar...

Ná de tweede wereldoorlog wordt er veel aandacht gegeven aan het beëindigen van het ideologische misbruik van de Nibelungen saga. Het moet weer een gewoon verhaal worden. Maar daardoor is de aandacht voor de Nibelungen ook wel erg verminderd. Het is op de middelbare school geen verplichte literatuur meer.

Tot slot: deze lezing zal op een of andere manier gepubliceerd worden door studium generale.

woensdag 19 september 2012

Fritz Langs adaptatie van Die Nibelungen



In de cyclus van Studium Generale over het Nibelungen epos is mijn tweede college over de film 'Die Nibelungen" van Fritz Lang. Deze film wordt algemeen gezien als een meesterwerk, de interpretatie is in de loop der tijd verschillend.

- Er wordt voortgebouwd op de Duitse romantiek (Arnold Böcklin, Max Klinger).

- Het is een soort allegorie: de held Siegfried wordt verraden zoals Duitsland in het verdrag van Versailles verraden is.

Maar: De Joodse Lang vond zichzelf vooral een boodschapper, een waarschuwer.
Lang wilde laten zien dat een steriele, rigide cultuur tot ondergang gedoemd is. In de cultuur van deze film is er geen bespiegeling vanuit religie / overtuiging of vanuit een verlicht gedachtegoed: het is nihilistisch. De rollen zijn pionnen in een onontkoombaar lot.

Zo is de film te zien als een aankondiging van de opkomst van het Nazisme als een onontkoombaar lot.

Op het aanbod van Goebbels ("ik maak zelf wel uit wie Jood is, wie niet...") om propagandafilms te maken gaat Lang niet in en vlucht in 1933 naar de VS.


Denk ook aan Triumph des Willens van Riefenstahl: de personages zijn ornamenten, pionnen in de schaduw van natuur, van grote gebouwen van grote manifestaties.

Met cinema kunnen we scherper waarnemen dan ooit maar ook beter bespieden en manipuleren, zoals in While the city Sleeps (1956 Lang), een nog altijd actuele film over de werking van een krantenredactie.


Er zijn meer argumenten om de film 'Die Nibelungen' te zien als een waarschuwing, te ontlenen aan ander werk van Fritz Lang.

In Dr. Mabuse, der Spieler geeft Lang aan dat chaos een voedingsbodem voor tyrannen is... en omgekeerd.


Het thema van Der Müde Tod (Lang 1922) is: wie zijn leven offert wint het. Maar ook hier een enorme willekeur van het lot. Het is zo onomkeerbaar zoals het beslissen van tyrannen.


Andere filmmakers doen datzelfde op hun manier. Wiene in 1920 met Das Cabinet des Dr Caligari over een schots en scheef verhaal van een gek (de psychiater-directeur) die anderen hypnotiseert en aanzet tot misdrijven. Dat gaan we dan nog meemaken!


Nu is de film actueel en in de belangstelling omdat mythen en fantasie op het witte doek floreren (Potter-films bijvoorbeeld).

De complete originele film is te vinden op: 
http://www.nazi.org.uk/lang-nibelungen.htm



maandag 17 september 2012

Tomáš Sedláček: De economie van goed en kwaad




Het gaat niet goed met de economie. Maar wat is dat dan? Is het geld op? Werken de markten niet? Hebben we armoede?

We zijn met zijn allen nog nooit zo rijk geweest, er zijn nog nooit zo weinig arme mensen geweest, het geld stroomt met biljoenen rond de aarde. Toch hebben we het idee dat er iets mis is. Volgens velen is de verdeling van de financiële rijkdom niet goed. Want dat er bij de rijken veel geestelijke armoede is dat heb ik wel gezien...

Tomáš Sedláček grijpt in deel één van zijn boek terug op de oude bronnen, het Gilgamesj epos, de Bijbel, het oude Griekenland, om de waarden van de economische wetenschap te herijken. 
Is het eten van de appel in de Hof van Eden niet een vorm van buitensporige consumptie of van ordinaire winkeldiefstal gebaseerd op onze hebberigheid? Een hoge prijs wordt betaald: het evenwicht tussen mens en natuur raakt verstoord.

De oude bronnen economisch geïnterpreteerd. Het verhaal van de zeven vette en de zeven magere jaren is zo beschouwd niets anders dan de Keynesiaanse (anti)cyclus.

Maar we streven altijd naar meer, ondanks alle overvloed: hedonisme. We moeten onszelf leren beheersen: 
  • Yet he who reigns within himself, and rules
  • Passions, Desires, and Fears, is more a King(pag 368, citaat van John Milton).
De Nuts-maximalisatie MaxN moeten we vervangen door zo groot mogelijk Goed (of Geluk?) MaxG voor allen. 
We hebben de vraag of we wel te eten hebben vervangen door de vrees teveel te eten (pag 267). Maar wie met slechts een paar dingen kan leven, is met weinig tevreden... en hoeft niet zo hard te werken (pag 139-140). 

Ketterse ideeën zoals 'hebzucht als noodzaak' en de overwaardering van de econometrie behandelt Sedláček in het tweede deel van zijn boek. Hij schrijft dan in een fellere stijl. Duidelijker, meer emotioneel. "Ik vind, dat wij de juristen en de wiskundigen een te grote rol hebben toegekend, ten koste van de dichters en de filosofen." (pag 370) We hebben wijsheid ingeruild voor precisie, menselijkheid voor wiskunde...
Want: we leven in verhalen die betekenis geven aan de wereld om ons heen. 

Economie is geen wiskunde maar in de kern een sociale wetenschap waarin de vraag 'wat is een mens', wat wíl een mens, opnieuw aan de orde moet komen. 
Onze hebzucht is verslavend, geld lenen is de alcohol die onherroepelijk tot een kater leidt.
Over het algemeen een zeer leesbaar boek dat met nieuwe inzichten en interpretaties een stap zet in de ontwikkeling van een 'humanomie'.  

verdere info:

Interview met Sedláček in Der Spiegel van 23 maart 2012 met uiteindelijk voor de korte termijn een simpele oplossing: "
I propose a new stability pact: In any given year, growth and the budget deficit together cannot exceed 3 percent of GDP." of we eindigen allemaal in de Middeleeuwse 'debtor's prison' zoals de Grieken nu ervaren. Maar ja: toen was de regel wel dat je weer uit de kerker mocht als de familie de schulden betaald had.

zondag 16 september 2012

Sándor Márai: Gloed











muziek link voor spotify:
Richard Goode – Polonaise-Fantasie In A-Flat Major, Op. 61

muziek link voor you tube
Chopin - Polonaise-Fantaisie in A-flat major, Op. 61 (Maria João Pires)








Dit boek lees ik in één keer uit. Erg benieuwd hoe het afloopt want er wordt voortdurend gespeeld met waarheid en werkelijkheid: wat kun je mensen met woorden vragen? (pagina 118)

De vragen zijn: Had je mij willen doden? Heb je een verhouding gehad met mijn geliefde? 
Wat kúnnen de antwoorden zijn? Het is nooit goed. De vraag zegt meer over de vragensteller dan over wat er gebeurd is. Na 41 jaar (waarom 41?) is er al zoveel door de geheugenfabriek gegaan dat waarheid en werkelijkheid mogelijk heel anders zijn dan feitelijke gebeurtenissen en motieven.
Omdat het verhaal wordt verteld door en vanuit het perspectief van één persoon wordt het zonder tegenspraak allemaal niet klip en klaar duidelijk... en daardoor des te spannender.

Het boek doet me al snel denken aan Blow-up, de film van Antonioni: een fotograaf maakt kiekjes in een park en komt er na uitvergroting (blow-up) achter dat hij een moord heeft gefotografeerd, maar is dat ook zo? De fotograaf is er heilig van overtuigd en alles lijkt er vanuit zijn visie op te wijzen. Het beheerst zijn leven en niets lijkt in tegenspraak. Maar kan de gebeurtenis die hij ziet als "de moord" ook iets heel anders, zonder kogel, zijn, zoiets zijn als een tenniswedstrijd zonder bal?

Als ik aan het eind alles overzie dan is alleen Henrik voortdurend aan het woord op een manier waarin hij steeds verder verstrikt raakt in zijn eigen waarheid: een moordaanslag die op het laatste moment niet doorgaat. In  het boek tref ik nergens een doorslaggevend argument voor de aanslag aan... maar daarmee blijft over een interessante psychologische roman van iemand die lijkt met weinig relaties te leven en dat wordt nog steeds erger door een zelfgekozen isolement, geheel beheerst door zijn eigen waarheid, alleen zijn Nanny blijft...

Twee leerlingen van een militaire academie ontwikkelen een beetje wonderlijke vriendschap, of zijn ze tot elkaar veroordeeld omdat ze juist moeilijk relaties leggen en onderhouden?
Er is een erg groot verschil in afkomst en ieder staat zich daarop wel voor. Maar vooral de generaal (Henrik) komt mij gaandeweg onsympathieker over, hij draait in zijn eigen wereld en praat over een grote gebeurtenis (idee dat zijn vriend hem wil neerschieten) die hij overigens niet eens gezien heeft, alleen "gevoeld".
Misschien is de enige persoon met wie de generaal een relatie heeft de min. En dat is erg wederzijds. Van wie is haar kind?
Met zijn eigen vrouw heeft hij denk ik vanaf het begin een afstandelijke relatie, eigenlijk precies zoals zijn eigen vader en moeder samen hadden.

Het kan heel goed dat Konrad gewoon de wijde wereld in wilde: hij was van lage komaf en met de beste cijfers op de militaire academie zou hij toch kanonnenvlees zijn in WO1.
Dan ligt er in de koloniën ook een uitdaging. En daar hoeft de generaal Henrik helemaal niet voor dood, je kunt ook gewoon vertrekken zonder of met zijn vrouw...


Gloed als opera...
Gloed als toneelstuk...


Wiki over de schrijver.Samenvatting en analyse van Gloed door Coen Peppelenbos
Boekverslag op scholieren.com.
Een korte introductie bij vrouwen en boeken: boekgrrls.nl.
En tot slot een verwijzing naar de uitgever Wereldbibliotheek.

donderdag 6 september 2012

het Nibelungenlied

Die Handschrift C des Nibelungenliedes zählt zu den wichtigsten deutschen Kulturgütern. (Foto: dpa<br/>Quelle: NZ Netzeitung GmbH)
tekst C (de oudste)

Professor Norbert Voorwinden geeft het openingscollege in de reeks "het Nibelungenlied" voor Studium Generale in Leiden. Hijgeeft een uitgebreide samenvatting van de inhoud/het verhaal. Dat geef ik hier niet weer want een uitgebreide samenvatting van het Nibelungenlied is te vinden op internet.
Wikipedia.nl heeft een kort lemma.

In 2011 is een nieuwe Nederlandse vertaling verschenen bij uitgeverij Boom. De vertaler heeft een eigen site met interessante informatie.

Sinds de vroege middeleeuwen zijn er verhalen verteld met Siegfried als hoofdpersoon. Rond 1200 worden die verhalen opgetekend in ongeveer 2400 strofen van 4 (relatief lange) versregels.
Het is dus een omvangrijk werk, hoewel "Parsival" en "Tristen en Isolde" ook zo lang zijn.

Er zijn, als je alles meetelt, 37 (verschillende) handschriften bekend, daar zitten ook heel korte, losse fragmenten bij. Elf teksten zijn min of meer volledig.

Het Nibelungenlied is een heldenepos op basis van historische feiten. Zo worden de Bourgonden in 437 bij de Rijn verslagen door de Hunnen en rond 500 worden wetten opgetekend waarbij veel namen uit het Nibelungenlied historisch opduiken.
Verhalen, gebeurtenissen vanaf de vijfde eeuw zijn samengebracht in één verhaal. Waarschijnlijk door een mecenas, bisschop Wolfgang von Erla uit Passau. Hij heeft een dichter in elk geval goed betaald voor het werk. Omdat het een eeuwenlange mondelinge overlevering is zitten er ook verschillende continuiteitsfouten in de tekst.

Om het verhaal spannend te maken zijn er veel voorspellingen, dromen, waarschuwingen die alvast aangeven hoe het afloopt. Meestal is dat dan "daar zullen ze spijt van krijgen".

Uiteraard is er in het Duits veel te vinden op internet:
wikipedia http://de.wikipedia.org/wiki/Nibelungenlied
site van Hochschule Augsburg:
http://www.hs-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/12Jh/Nibelungen/nib_intr.html